مرکز ملی تحقیقات فرآوری آبزیان بندر انزلی > یادداشت های علمی

   سه شنبه 29 اسفند 1402

وضعیت آب و هوای بندر انزلی

  صفحه اصلی     

  معرفی مرکز     

  امکانات مرکز     

  دستاوردهای مرکز     

  پروژه ها     

  نکته های سلامتی     

  یادداشتهای علمی     

  سخنرانی های علمی     

  معرفی مدیران     

  CV محققین     

 

 
یادداشت های علمی
فلزات سنگین در ماهی و عوارض ناشی از آنها
دو شنبه 23 دی 1392
صغری کمالی

فلزات سنگین از جمله آلاینده‏های زیست محیطی هستند که مواجهه انسان با بعضی از آنان از طریق آب ومواد غذایی می‏تواند مسمویت‏هایی مزمن و بعضاً حاد خطرناکی را ایجاد نمایند که از جمله آنان می‏توان به فلزاتی نظیر سرب، کادمیوم، جیوه، نیکل و روی در انواع ماهیان اشاره کرد که در ادامه خلاصه ای از این فلزات آورده شده است. بسیاری از عناصر موجود در غذاهای دریایی در مقدار کم هم برای زندگی انسان ضروری هستند به هر صورت این مواد می توانند در تراکم های بالا باشند. بنابراین بسیاری از مصرف کنندگان وجود این عناصر در ماهی را به عنوان یک خطر برای سلامتی انسان می دانند. این عناصر بیشتردر محیط های آبی موجود می باشند. این در تناقض است در مقابل باقیمانده های مواد آلی در آب که همگی این مواد ،Anthropogenic Xnobiotic خارجی بوده تحت تاثیر فعالیت های بشر وارد محیط شده اند به جز دی اکسین ها و هیدروکربنهای  پلی آروماتیک که در نتیجه فرآیندهای سوختن و فرآیندهای طبیعی در محیط تشکیل شده اند.فلزات سنگین ناشی از توسعه صنعت و رهاسازی آن در آب ها، در مقابل تجزیه مقاوم بوده و مقدار آن در ماهی به عنوان یکی از زنجیره های غذایی انسان تجمع می یابند.
حضور و تراکم فلزات سنگین در محیط و مخصوصا در محیط های آبی و در آبزیان ، یعنی در جانوران آبزی و گیاهانی که به عنوان غذای انسان مصرف می شوند، بستگی به طبیعت و فعالیت های انسان دارد. تراکم طبیعی این عناصر در اقیانوس و منابع آب شیرین دنیا به خاطر فعالیت های غیر طبیعی زمین ، زلزله و آتشفشانی و فرآیندهای حرارتی زمین و آلودگی ناشی از فعالیت انسان است که در انقلاب صنعتی با شروع به کارگیری فلزات مختلف در صنعت ایجاد شد که بخش مهمی از منابع آلاینده بوده است. در نتیجه باران های اسیدی که در نتیجه آلودگی صنعتی بوجود آورند فلزات سنگین را از مواد معدنی شسته، حرکت داده و باعث می شدند تا غلظت آن ها در محیط های طبیعی  و خصوصا آب ها افزایش یابد.
ماهی و سایر غذاهای دریایی، همیشه دارای مقداری از فلزات سنگین ،در نتیجه ی زندگی در آب می باشند.نسبت بین تراکم طبیعی فلزات سنگین و فلزات سنگین ناشی از فعالیت انسان در ماهی از عنصری به عنصر دیگر متفاوت است. این نسبت را می توان اینطور بیان کرد که در دریاهای باز که هنوز به وسیله آلودگی ناشی از فعالیت انسان تحت تاثیر قرار نگرفته اند، ماهی فقط مقداری طبیعی از غلظت فلزات سنگین را دارد. در مناطق آلوده ، که آب تبادل کافی با اقیانوس های جهان ندارد در مصب ها، رودخانه ها و مخصوصا در مکانهایی که نزدیک فعالیت های صنعتی هستند، تراکم فلزات سنگین خیلی بیشتر از مقدار طبیعی است.
ماهی و سایر جانوران آبزی فلزات سنگین را از غذاهایشان و همچنین از آبی که از آبشش هایشان عبور می دهند جذب می کنند. جذب فلزات سنگین اغلب بستگی به مقدار خورده شده و مقدار فلزات سنگین در غذا یا شکار دارد. مشخص شده است که در مناطق دریایی که تراکم بالای فیتوپلانکتون وجود دارد منجر به تراکم بالای این عناصر در ماهی های بزرگتر و مسن تر نسبت به مناطقی که مقدار فیتوپلانکتون کمتر است می شود. جمع شدن فلزات سنگین ، مدت زیادی طول می کشد و در نتیجه مقدار زیاد، تجمع این فلزات در ماهیان بزرگ صورت می گیرد. بعضی از گونه های ماهیان مخصوصا گونه های شکارچی که معمولا دارای عمر طولانی تر هستند دارای مقادیر بالاتر از فلزات سنگین در ارگانهای مختلف آنها جمع می شود. این تجمع فلزات سنگین که وابسته به زمان است منجر به جمع شدن مقدار بالای فلزات سنگین در گونه های بزرگ مثل ماهی قرمز یا سوف دریایی ،هالیبوت اقیانوس آرام و آتلانتیک ، تون ماهیان ، کوسه ها ، مارلین ، ماهی شمشیری و سایر گونه های شکارچی می شود که می توانند به سن 25 سال و حتی بیشتر هم برسند، می گردد. تراکم بالای فلزات سنگین به ندرت درماهیچه ماهی یافت می شود . وقتی که این وضعیت بروز می کند نشان می دهد که درجه بالایی از آلودگی در محیط اتفاق افتاده است مثل (کادمیوم وجیوه )اندام های اصلی که ماهی برای ذخیره سازی و سم زدایی فلزات سنگین استفاده می کند ، شامل کبد، کلیه و استخوانها می باشند. این اندام ها معمولا برای مصرف انسانها در اروپا (بجز کبد کاد کنسرو شده)و آمریکا استفاده نمی شوند، زیرا بخشی که عمدتا مصرف می شود همان فیله یا بافت ماهیچه ای است.
از جمله فلزات سنگینی که می توان به آن اشاره کرد عبارتند از :
جیوه،کادمیوم،سرب،روی،مس،قلع و آلومینیوم می باشند که دراینجا مختصرا توضیح خواهیم داد.
جیوه: در محیط به وسیله فعالیت های کشاورزی (قارچ کشها و نگهدارنده های بذر) ،کارخانه های دارو سازی، به عنوان نگهدارنده کاغذ و خمیر آن،کاتالیزور در سنتز مواد آلی، در تولید باتری و ترمومتر ها در تهیه فلز آمیخته با جیوه و در کارخانه های تهیه سود سوزآور کلرین رها می شود. تخمین زده شده که میزان ورود سالانه 40000 تا 50000 تن در اتمسفر و تقریبا 4000 تن در دریا ست. اولین مسمومیت به وسیله ماهی های آلوده به جیوه موسوم به بیماری میناماتا بود که بعد از تحقیقات کامل ، مسمومیت با متیل جیوه شناسایی شد. سمیت جیوه بستگی به شکل شیمیایی آن (آلی ، فلزی،یونی) دارد . جیوه عمدتا به شکل آلی خودش یا همان دی متیل جیوه در ماهی وجود دارد.
سرب :سرب به عنوان یک عنصر سمی و خطر ناک از طریق فعالیت های انسان به مقدار زیاد وارد محیط طبیعی می شود و به رغم تحرک ژئوشیمیائی کم آن این فلز در تمام جهان پخش شده است. سرب عمدتا در استخوان ماهی رسوب می کند و بافت های نرم مثل قلب، گنادها و اندام های گوارشی مقادیر بالای سرب را نشان نمی دهند. آلودگی محیطی به سرب در بعضی از نقاط دنیا را می توان با تجزیه و اندازه گیری مقدار سرب در استخوانهای ماهی مشخص نمود نه عضله ها.
کادمیوم: به عنوان یکی از سمی ترین فلزات سنگین برای موجودات زنده می باشد. کادمیوم در جدار سخت زمین با عنصر روی وجود دارد و قرن هاست که از طریق فعالیت های معدنی برای استخراج منابع روی وارد محیط زیست می شود. کادمیم همچنین در محیط آبی پراکنش وسیعی دارد و تجمع زیستی آن هم به وسیله موجودات آبزی بخوبی تشخیص داده شده است.مقدار کادمیوم در بخش خوردنی ماهی(عضله ماهی) به طور کلی پائین است در حالیکه کادمیوم در اندامهایی مثل کلیه و کبد تجمع پیدا می کند، بنابراین اندامها می توانند خیلی آلوده باشنده و ترجیحا نباید مصرف شوند.
مس:قابلیت انتقال مس در طبیعت در مقایسه با روی و کادمیوم خیلی کمتر است.مس در تراکم پائین برای انسان سمی نیست و به عنوان یک عنصر ضروری برای موجودات زنده می باشد.منبع عمده و اصلی مس اویستر هستند که مس در غدد گوارشی و کلیه هایشان تجمع می یابد. مقدار مس در عضله ماهی به میزان متوسط 5/0-2/0 میلی گرم در کیلوگرم وزن مرطوب است در حالیکه اندام هایی که مس بیشتری دارند به ترتیب شامل کبد ،فلسها ، تحال، کلیه و آبشش ها هستند . مقدار اضافی بر نیاز آبزی به مس عمدتا در کبد ذخیره می شود.
روی:روی مثل مس یک عنصر ضروری برای انسان است و جز قسمت اصلی در آنزیمها است. روی معمولا در ماهی و سایر غذا های دریایی بصورت میلی گرم بر کیلوگرم وجود دارد و تاکنون گزارشی درباره مقدار آن در بخش های خوردنی ماهی که منجر به ایجاد خطر برای سلامتی انسان بشود ، ارائه نشده است. متوسط میزان روی 5-3 میلی گرم در کیلو بر اساس وزن مرطوب می باشد، و ماهی تازه مهمترین منبع این فلز ضروری برای انسان است.
قلع: شواهد حاکی بر این است که قلع برای رشد پستانداران ضروری است. قلع برای ساخت قوطی ها در صنعت کنسرو سازی استفاده شده است. قلع  می تواند به درون محتوی قوطی کنسرو نشت کند و محتوی درون قوطی را آلوده سازد.این مسئله زمانی اتفاق می افتد که لایه قلع اندود شده داخل قوطی وجود ندارد یا ناکافی باشد یا اگر محتوی قوطی دارای PHبالا باشد یا قوطی در محوطه سرباز انبار شوند این شرایط می تواند باعث ورود قلع به داخل محتویات قوطی شود. مقدار متوسط قلع یافت شده در ماهی بین 4/0-8 میلی گرم در کیلوگرم می باشد.
آلومینیوم: از زمانی که پیشنهاد شد جذب زیاد آلومینیوم  ممکن است باعث بیماری آلزایمر شود آلومینیوم مورد توجه قرار گرفت . در بافت ماهی های صید شده از آب های ساحلی در مجاورت کارخانه های استخراج آلومینیوم مقدار آن تا 1 میلی گرم در کیلوگرم وزن مرطوب افزایش نشان می دهد .غلظت های بالاتر در اندامهایی مثل آبشش گزارش شده است. با تحقیق بر روی محصولات کنسرو شده نشان می دهد که مقدار آلومینیوم در چاشنی ها، سبزی ها و سسهای استفاده شده در فرآورده های ماهی کنسرو شده خیلی بالاتر از مقدار آلومینیوم دزر ماهی می باشد. بررسی ها نشان داد که تنها بعداز نگهداری طولانی ، (بیش از 4 سال) مقدار آلومینیوم در ماهی بیشتر از مقدار آلومینیوم در سایر ترکیبات موجود در قوطی بود. تحقیقات جدید آشکار کردند که ماهی هایی که در ورقه های آلومینیومی (برای کباب کردن ) پیچیده می شوند،مقدار قابل توجهی از آلومینیوم را جذب می کنند .
فلزات سنگین ناشی از توسعه صنعت و رهاسازی آن در آب ها، در مقابل تجزیه مقاوم بوده و مقدار آن در ماهی به عنوان یکی از زنجیره های غذایی انسان تجمع می یابند. ایراد اصلی فلزات سنگین این میباشد که در بدن متابولیزه نمیگردند. در واقع فلزات سنگین پس از ورود به بدن دیگر از بدن دفع نشده و در بافتهای بدن انباشته میگردند. همین امر موجب بروز بیماریها و عوارض متعددی در بدن میشود. آنها رشد و گسترش عفونتهای ویروسی، باکتریایی و قارچی را نیز افزایش میدهند. فلزات سنگین همچنین جایگزین دیگر املاح و مواد معدنی مورد نیاز در بدن میگردند. برای مثال فلزات سنگین در بافتهای عروق، عضلات، استخوانها و مفاصل رسوب میکنند و یا در صورت کمبود روی در مواد غذایی کادمیوم جایگزین آن خواهد شد.
مضرات فلزات سنگین به قرار زیر است:
اختلالات عصبی (پارکینسون، آلزایمر، افسردگی، اسکیزوفرنی) - انواع سرطان ها - فقر مواد مغذی - بر هم خوردن تعادل هورمونها - چاقی - سقط جنین - اختلالات تنفسی و قلبی-عروقی - آسیب به کبد، کلیه ها و مغز - آلرژی و آسم - اختلالات غدد درونریز-عفونتهای ویروسی مزمن - کاهش آستانه تحمل بدن - اختلال در عملکرد آنزیمها - تغییر در سوخت و ساز - ناباروری - کم خونی - خستگی - تهوع و استفراغ - سردرد و سرگیجه - تحریک پذیری - تضعیف سیستم ایمنی بدن - تخریب ژنها - پیری زودرس-اختلالات پوستی - کاهش حافظه - بی اشتهایی - التهاب مفاصل - ریزش مو - پوکی استخوان - بی خوابی – مرگ.
یکی از روشهای سمزدایی فلزات سنگین از بدن استفاده از رژیمهای آب میوه میباشد. مصرف این آب میوه ها و عصاره ها ضمن آنکه بسیار مغذی میباشند تمام ارگانهای بدن را شستشو داده و از سموم پاک میکنند. مصرف افشره و عصاره مرکبات، انگور، گیلاس، سیب، چغندر - اسفناج - سیر - هویج - جعفری و هندوانه برای زدودن فلزات سنگین و پاک سازی بدن از سایر سموم بسیار موثر میباشد. همچنین مصرف کلسیم و روی نیز با رقابت با فلزات سنگین در جذب شدن و رسوب در بافتهای بدن موثر میباشند.
منابع:
1.BARGHIARNI G,PELLEGINI D,D ULIVO A and DERANIERI S(1991 ),Mercury assessment and its relation to selenium levels in edible species of the Northern Tyrrhenian Sea , Mar poll Bull , 22,406-9.
2.CAPPON CJ(1994),Mercury and organomercurials , in: Kiceniuk JW and Ray S, Analysis  of contaminants in edible aguatic resources , Weinheim, VCH, 175-205.
3.FALCONER CR,DAVIES IM and TOPPING G (1986), Cadmium in edible CRABS (Cancer pagurus L.) from Scottish coastal waters , Sci Total Environ 54, 73-183,.
4.RANAU R, OEHLENSCHLA  GER J and STEINHART H (2001a),Aluminium content in edible part of seafood, Eur Food Res Technol 212, 431-8.
5.RANAU R, OEHLENSCHLA G GER J and STEINHART H (2001b),Aluminium levels of fish fillets baked and grilled in aluminium foil, Food Chem 73,1-6. 
6. Van.Loon,.J.C.1980.AnalyticAtomic Absorption Spectroscopy.Academic.Press.N.Y. 355p.
7.Kalisinska, E., et al.2003. Using the Mallard tobiomonitor heavy metal contamination of wetlands in north-western Poland. The Science of Total Environme

 


تعداد بازديد:2942
 
Copyright (c) 2024 مرکز ملی تحقیقات فرآوری آبزیان بندر انزلی
Powered by r.ravvar