تعداد زیادی از گونه های ماهی منبع بالقوه ای به لحاظ انگلهای زئونوز می باشند.عفونت ناشی از این انگلها در انسان، در اثر تماس فیزیکی یا مصرف ماهی خام یا نیم پخته به وجود می آید در نتیجه آن را به طور کامل مرتبط به عادات تغذیه ای و مصرف غذاهایی که به صورت خام مصرف می شوند، می دانند.از آنجایی که برخی از این انگل ها از طریق زنجیره غذایی میتواند به انسان منتقل شود و سبب ایجاد بیماری باشد ،شناسایی آن ها اهمیت دارد. بیش از 50 گونه انگل های کرمی بعنوان انگل های قابل انتقال به انسان از طریق تغذیه از ماهی، خرچنگ،‌حلزون و دو کفه ای پخته نشده شناسایی شده اند.این کرمها شامل نماتودها، ترماتودها، سستودها و آکانتوسفالها می باشند.

انگل های ماهیان دریایی

نماتودها(کرم های گرد) (نماتو دهای دریایی مشترک بین انسان و آبزیان )

نماتودها کرمهای طویل، استوانه ای و بدون بند می باشند که در یک کوتیکول قرار می گیرند. آنها از نظر جنسی دو شکل و دارای چند میزبان می باشند. این گروه تعدادشان فراوان و در ماهیان زیاد یافت می شوند. مهمترین نماتود ماهیان دریایی که موجب بیماری در انسان می شود از خانواده Anisakidea می باشند که شامل چند جنس Anisakis ,Contraceacum,Pseudoterranova هستند که گونه: A.simplex مهمترین عامل بیماری زا در انسان است.گزار شهایی در مورد آلودگی انسان با 3 گونه از جنس آنیزاکیس در ایران وجود داردکه گونه یمپلکس آن از دستگاه گوارش فیل ماهی دریای خزر گزارش شده است. همچنین گونه هایی از این جنس در مارماهی، محوطه شکمی ماهی کفال و روده ماهی کپور شناسایی شده است.

نوزاد گونه های این جنس در محوطه شکمی و ماهیچه 75 % از ماهیهای تن خلیج فارس و 20 % از نوعی اردک ماهی دریای خزر جدا شده است.بیش از 95٪ از موارد آلودگی بصورت بیماری معده ای حاد هستند که باعث درد شدید در قسمت بالای معده می شوند.درد بالای معده، در زمان کوتاهی بعد از خوردن ماهی حامل لارو، انگل گونه A.simplex شروع می شود.لارو آنیزاکیس باهجوم به دستگاه گوارش انسان سندرومی به نام آئوزینوفیلیک گرانولوما را ایجاد میکند که در اروپابه آن کرم شگ ماهیان نیز می گویند. کرمهای بالغ در معده پستانداران دریایی که عمدتاً وال ها، دلفین ها، گاوهای دریایی و لاک پشت ها هستند ، باقی می مانند. تجمع نوزادها در ماهیهای گوشتخواربیشتر است.

منشا آلودگی:

ü ماهی خام یا نیمه پخته

ü ماهی درست عمل آوری نشده بصورت شور، ماریناد و کم دود داده شده

ü مصرف فرآورده های سنتی ماهی مثل شگ ماهی خام، آزاد ماهی بصورت لومی لومی(آزاد ماهی که بصورت خام یا ماریناد استفاده می شود)، سوشی(sushi)، ساشیمی(sashimi )، ایسوشی(Isushi )، سانومونو (sunomono )و سویک(Ceviche )که عمدتاً بصورت خام و بدون پخت کافی مصرف می شوند

گونه های ماهی که می توانند(مرحله سوم) لاروی انگل آنیزاکیس را در عضله شان پذیرا باشند عبارتند از:

شگ ماهیان- کاد- ماکرل- آزاد ماهیان-اسکوئید

بیماری ناشی از آنیزاکیس اولین بار در دهه 60 در هلند تشخیص داده شد، جائیکه مردم به مقدار زیاد از شگ ماهی خام و یا بطور کمی ماریناد شده مصرف می نمایند.این بیماری در ابتدا به ماهی های سرد شده یا یخ گذاری شده نسبت داده شد. این ماهی ها که از اقیانوس صید و سپس روی کشتی ماهیگیری سرد می شوند و به مدت چند روز قبل از رسیدن به ساحل به حالت سرد یا در یخ نگهدری می شوند. قبل از استفاده از سرد کردن با استفاده از سردخانه یا یخ، قایق ها به مدت طولانی نمی توانستند در دریا بمانند و تخلیه شکمی با حداکثر سرعت ممکن بعد از صید در قایق یا در ساحل انجام می گردید. استفاده از امکانات سردسازی این امکان را بوجودآورد که اگر زمان سردسازی طولانی می گردید لاروهای آنیزاکیس می توانستند به خارج از امعاء احشا ماهی مهاجرت کرده و وارد ماهیچه های آن شوند. در این وضع در ساحل یا بازار، اگر چه ماهی تخلیه شکمی می گردید ولی لاروها قبلا به ماهیچه های آن وارد شده بودند. بنابراین، نمک سودکردن یا دودی کردن ماهی برای ازبین بردن انگل هایی که قبلا به درون ماهیچه ها مهاجرت کرده بودند کافی نبود. در آسیا ماهیان دریایی معمولا در زمان کوتاهی پس از صید تخلیه شکمی می شوند و سرد یا یخ گذاری نمیشوند و در عرض چندساعت به بازار می رسند. این موضوع احتمالا علت کمتر شیوع آلودگی انگلی ناشی از مصرف ماهی در کشورهای آسیایی به غیر از ژاپن است. نکته دیگر اینکه مردم کشورهای آسیایی به تعداد کمتر ماهیان دریایی را بصورت خام همانند ژاپنی ها مصرف میکنند .اما تعدا د 107 مورد بیماری ناشی از انگل آنیزاکیس در کره بین سال های 1989 و 1992 گزارش شد.

در یک دوره 15 ساله 1200 مورد ابتلای انسان به لارو انگل آنیزاکیس گزارش شده که 1000 مورد آن از ژاپن و 200 مورد آن از نقاط مختلف دنیااز جمله اروپا (هلند، کانادا، آلمان ، بریتانیا، دانمارک و آمریکای شمالی) می باشد. میزان آلودگی بر حسب مناطق مختلف متفاوت است ولی به نظر می رسد با صید زیاد ماهی، میزان آلودگی در آن منطقه افزایش می یابد زیرا با کاهش میزبان تغذیه کننده از میزبان واسط اول (پارو پایان) ترکیب جیره غذایی به نفع میزبان واسط اول تغییر میکند

آسیب شناسی

در انسان لاروهای A.simplex وارد موکوس روده یا معده شده و باعث ایجاد آبسه یا دانه های ائوزینوفیلی می شوند.لاروهای P.decipiens ممکن است باعث سندروم خارش در گلو شوند که دراین حالت احساس خارش در گلو به بیمار دست داده و ممکن است بیمار با سرفه های متوالی لاروها را به بیرون پرتاب کند. این انگل از طریق نمونه برداری از بافت معده یا روده تشخیص داده می شود. درمان اصلی این آلودگی از طریق برداشتن انگل با جراحی یا با استفاده از پنس از طریق آندوسکوپی با چشم انجام می شود

نماتودهای ماهیان آب شیرین:

کرم بالغ کوتاه، درشت و دارای سر مجهز به 9-7 ردیف قلاب مورب است. خارها به سمت پایین بدن گسترش یافته اند.این ساختار باعث میشود تا لارو در مرحله سوم لاروی در هنگام مهاجرت به بدن میزبان خسارت های زیادی به اندامها و بافت میزبان وارد سازد.

بیماری Gnathostomiasis

عامل بیماری های عفونی با نماتودها جنس Gnathostoma ها هستند.

مهمترین گونه های آن:G.spinigerum,G.binucleatum,G.hispidum ,G.doloresi

میزبان نهایی این انگل ها معمولاً پستانداران گوشتخوار (گربه، سگ و خوک) هستند.

همه گیری

جایی که تغذیه توسط انسان از میزبانهای واسط این انگل ها (ماهی، قورباغه، مار و طیور ) و بصورت خام یا نیمه پخته مثل (ژاپن، تایلند و چین ) معمول است.

آلودگی به این انگل در همه گروههای سنی و همه جنس ها رخ می دهد.

آسیب شناسی

در انسان بعد از تغذیه از میزبان واسط دوم، لاروها از طریق بافتها مهاجرت کرده و وارد هر عضوی می شوند.در بافت تولید زخم و موجب نکروزیس و خونریزی می شوند.با تولید مواد سمی بر اثر واکنش های ایمنولوژیک بدن و صدمه مکانیکی توسط انگل باعث ایجاد دانه های ائوزینوفیلی، ورم و درد می شود.انگل می تواند وارد چشم شده و موجب خیز در ناحیه چشم، خونریزی و صدمه به شبکیه چشم شود.با حمله به سیستم عصبی مرکزی منجر به آنسفالیت و خونریزی های مرتبط با عصب و نارسائی های مخچه ای می گردد

منابع

معینی، س و همکاران. 1390.امنیت و مسائل مربوط به کنترل کیفیت در فرآوری آبزیان.موسسه تحقیقات شیلات ایران.

توکل، ساره؛ جلالی جعفری، بهیار و حلاجیان، علی (1387 ) . انگلهای اکاتوسفال و گونه های شناسایی شده در ایران، انتشارات پرتو با همکاری انتشارات دانش نگار، چاپ اول، شماره 1189301 ، صفحه160 .

Adday, T.K. and Ali, A.H. (2011). Ergasilus boleophthalmi sp. n. Copepoda: Ergasilidae) parasitic on gobiid fishes from Shatt Al-asrah

Canal, South of Iraq. Wiadomooeci Parazytologiczne, 57 (3): 137-142.

Abdi. k. 2010. Text book of Health and diseases of Cyprinid fishes. First published. Publisher Partoveah vageah , Tehran , Iran.(in persian).

Pazooki J. , Masoumian M. , Jafari N. 2007. Check list of Iranian fish parasites. First published. Publisher Iran fisheries Research organization (IFRO). Tehran,Iran .(in persian).

Khodadadi, A., Rasouli, S., Abdi, K., Azizi, R.2013. Report of Anisakis sp. Nematode (zoonotic parasite) from common carp (Cyprinus carpio) from Aras dam,West Azerbaijan province. J.Vet.Clin.Res 4(3)221-225