مرکز ملی تحقیقات فرآوری آبزیان بندر انزلی > یادداشت های علمی

   سه شنبه 29 اسفند 1402

وضعیت آب و هوای بندر انزلی

  صفحه اصلی     

  معرفی مرکز     

  امکانات مرکز     

  دستاوردهای مرکز     

  پروژه ها     

  نکته های سلامتی     

  یادداشتهای علمی     

  سخنرانی های علمی     

  معرفی مدیران     

  CV محققین     

 

 
یادداشت های علمی
چشم انداز صنعت خیار دریایی (Sea cucumber) و کاربردهای دارویی آن
دو شنبه 11 شهریور 1392
مینا احمدی

 

مقدمه:

خیار دریایی جزء شاخه خارتنان، راسته پا لوله ای ها و خانواده خارپوستان می باشد. دهان قدامی و و متمایل به پشت است ،خیار دریایی بالغ در اطراف دهان خود دارای 10 شاخک حسی (Tentacles) انگشت مانند هستند که از قسمت قدامی و خلفی براحتی قابل تشخیص می باشد. پشت آن بر آمده و در ۴ تا ۶ ردیف دارای برجستگیهای کوچک نامنظم می باشد خیار دریایی به ستاره دریایی نسبت داده می شود.چنانچه خیار دریایی یکی از تنتاکل های خود را از دست دهد در طی مدت سه هفته می تواند آن را جایگزین و بازسازی نماید و طول عمر این جانور در حدود هشت سال می باشد. یک ناحیه بر آمده در پشت دهان به نام گونوفر ( منفذ تناسلی ) وجود دارد ،وقتی خیار دریایی را صید و در دست نگهداری نماییم از منافذ عقبی آب خارج می شود و در این اثنا ممکن است این جانور دستگاه گوارش و قسمتهای داخلی بدن خود را نیز خارج نماید که در برخی ازمواقع این عمل موجب مرگشان می شود ودر موارد دیگر نیز این جانور قادر است ارگانهای داخلی از دست رفته را باز سازی نماید. خیار دریایی در کشورهای جنوب شرقی آسیا از جمله چین ، تایوان ، تایلند ، اندونزی ، کره ، فیلیپین و دیگر کشورهای شرق آسیا از اهمیت خاصی برخوردار است .

دو گونه خیار دریایی را می توان در خلیج ها یافت:

1- خیار دریایی معمولی (Thyon briareus) که رنگ آن قهوه ای کم رنگ و تا اندازه 4-5 اینچ رشد می کند، فربه و دور تا دور بدن آن را لوله های تغذیه ای پوشانده است.

2- خیار دریایی کم رنگ با نام علمی (Cucumaria Pulcherrima)، که دارای بدنی متقارن و رنگ آن از سفید تا زرد کمرنگ تغییر یافته و طول آن به 2-1 اینچ می رسد همچنین دارای 5 ردیف پای لوله ای تغذیه ای در امتداد بدن می باشد.

زیستگاه خیار دریایی:

خیار دریایی را می توان در آبهای عمیق دریاها و یا خلیج ها یافت و از پاهای لوله ای شان برای خزیدن ، حفر کردن شنها و رسوبات استفاده می کنند و قسمتهای عمده بدنشان بجز قسمت قدامی سر و خلفی را استتار می کنند.

غذای خیار دریایی :

خیارهای دریایی پلانکتونها و دیگر ذرات ریز نظیر مواد آلی موجود در بستررا مورد تغذیه قرار میدهند و برای این کار از شاخک های حسی( تنتاکل ) خود بهره می گیرند.

تولید مثل خیار دریایی :

مولدین خیار دریایی زمانی که رسیده و بالغ هستند، تخمکها و اسپرمهای خود را در داخل آب رها می کنند و عمل لقاح در درون آب انجام می شود و در فرآیندتخم ریزی ، قسمت جلویی بدن خود را شبیه مار کبری بالا می آورند لاروهای حاصل از تفریخ تخمها به مدت چند هفته به صورت شناور (پلانکتونیک) باقی می مانند و پس از دگر دیسی و تبدیل به مرحله نوجوانی کف زی شده ، در میان صخره ها زندگی می کنند و پس از چند سال به سن بلوغ می رسند.

خیار دریایی گروه بزرگی از آبزیان را تشکیل می دهد و از نظر رده بندی جزء راسته خارپوستان و رده خیاران دریایی است . خیار دریایی گروه بزرگی از آبزیان را تشکیل می دهد و از نظر رده بندی جزء راسته خارپوستان و رده خیاران دریایی است . این جاندار بدنی چرم مانند دارد و بیشتر در کف دریاها زندگی می کند و نامگذاری آن به خاطر شکل خیار مانند آن است . خیار دریایی حیوان خزنده ای است که به آسانی روی گل سنگها یا صخره ها می خزد و تکه های غذا را توسط مایع چسبناکی که از دستهایش ترشح می شود از محیط اطراف خود جمع کرده و مصرف می کند . بیش از ۱۴۰۰ گونه خیار دریایی شناسایی شده که جزء سه خانواده مهم هستند .

1- Holothuriidae

2- Stichopotidae

3- Cucumariidae جنس های این خانواده عبارتند از : Holothuria Stichopus Cucumaria

پراکنش این گونه ها بیشتر در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری می باشد و حدود ۲۸ گونه از این آبزی خوراکی هستند که در سواحل سیستان و بلوچستان ایران بیشتر گونه Holothuria موجود می باشد .

دلایل روی آوردن به صنعت تکثیر و پرورش خیار دریایی:

· اقتصادی بوده ضمن تولید یک محصول جدید به صنعت ورشکسته تکثیر و پرورش میگو کمک نماید .

· ارز آوری بودن آن ( هر کیلو گرم ۸/۲ دلار )

· استفاده از غذاهای ارزان قیمت در صنعت پرورش آن ( دیتریتها ) تنوع گونه ای و رشد نسبتا" سریع آن

· استفاده از آن در خوراک و دارو سازی

· تراکم پذیر بودن آن

· سموم به دست آمده از دستگاه ایمنی خیار دریایی دارای خواص ضد ویروسی ، ضد تومور و ضد بارداری است

· وجود ذخایر قابل توجه در سواحل جنوبی کشورمان

· تکثیر آسان و کم هزینه آن

· امکان کشت و پرورش آن با سایر آبزیان دیگر از جمله میگو

· کاهش بار آلی بستر محیط استخر ( در پرورش با میگو ) به واسطه تغذیه از مواد آلی و پسماند های غذایی به جای مانده از میگو باعث افزایش کیفیت محصول

· دامنه تحمل رنج وسیعی از تغییرات فاکتورهای آب از جمله شوری و دما

ارزش غذایی :
چین یکی از ابتدایی ترین کشورهایی است که خیار دریایی در آن به مصرف رسیده است. خیار دریایی به عنوان غذایی با درصد پروتئین بالا فاقد کلسترول شناخته شده است . همچنین غذایی مقوی و نیرو بخش می باشد . بر اساس آنالیز آزمایشگاهی در صد گرم وزن بدن خیار دریایی از گونه Stichopus japanicus ۷۶ % آب ، ۲۱% پروتئین ، ۳/۰ % چربی ، ۱ % کربوهیدرات ، ۱/۱ % خاکستر ، ۱۱۸ میلی گرم کلسیم ، ۲۲ میلی گرم فسفر و ۴/۱ میلی گرم آهن دیده می شود . در هر کیلو گرم وزن خشک خیار دریایی گونه Stichopus japanicus ۶ گرم ید موجود می باشد . محتویات روده آن شامل ۴۹/۷۲ % آب ، ۸۶/۸ % پروتئین خام ، ۶۸/۲ % چربی و ۷۸/۱۵ % خاکستر است .

ارزش دارویی :

در کشور چین و از زمان پادشاهان سلسله Ming از خیار دریایی به عنوان دارویی مفید و موثر استفاده می کردند . در طب سنتی این کشور ، از خیار دریایی برای تسویه خون و نیز بیماریهای پوستی استفاده می شود . مصرف سالیانه این آبزی در کشور چین ۱۲۰۰۰ – ۱۰۰۰۰ تن وزن خشک شده آن است . خیار دریایی گونه Stichopus japanicus در درمان بیماریهای کلیوی ، یبوست ، سل ریوی ، کم خونی ، دیابت و ... موثر است . احشاء آن در درمان صرع و روده آن التیام بخش دردهای معده و زخم اثنی عشر است. طبق تحقیق پزشکی به عمل آمده بافتهای پیوندی ، پوست ، غشاء حفره بدن و کوریوم داخلی غده لوله ای خیار دریایی گونه Stichopus japanicus دارای ترکیبات موکوپلی ساکارید می باشد که می تواند تاثیر زیادی روی رشد ، بهبود بیماری التهاب ، شکل استخوان بندی ، پیش گیری از پیر شدگی بافتها و بیماری تصلب شراین داشته باشد . به علاوه موکوپلی ساکارید اثر گسترده ضد سرطان دارد . به نظر می رسد تزریق داخل وریدی یا داخل بطنی این دارو تومورهای ۱۸۰ S و s ۳۷ که به صورت آزمایشی در بدن قرار گرفته را تحت تاثیر قرار می دهد . آن همچنین در یک زمان اثرات شدیدی روی بافتهای جانبی خود دارد . هولوتوکسین استخراج شده از خیار دریایی اثر آنتی مایسین دارد ( ضد آماسهای عصبی ) ، همچنین این دارو می تواند با غلظت ۲۵ – ۲۵/۶ ( میکروگرم درمیلی لیتر ) می تواند روی قارچها هم اثر منفی داشته باشد .

گونه های شناسایی شده که همانند گونه Stichopus japanicus دارای خواص دارویی هستند عبارتند : St.varegatus ▪ St.chloronotus ▪ St. thelenota ananas jeager ▪ St. bohadschia arugus jea

چشم انداز درخشان صنعت تولید خیار دریایی در چین

درآب های چین حدود 134 گونه خیار دریایی وجود دارد که از بین آن ها حدود 28 گونه خوراکی بوده و یا دارای استفاده های دارویی هستند. بیش تر این گونه ها در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری پراکنده هستند و تعدادی نیز نظیر آپواستیکوپوس ژاپونیکوس (Apostichopus japonicus) که گونه ی با ارزشی است در آب های معتدل دیده می شود .خیار دریایی در چین به عنوان غذا و دارو مصرف می شود . چینی ها خیا ر دریایی را با با ارزش تر از خیار معمولی می دانند . در دهه ی 1980 با افزایش تقاضا برای خیار دریایی طرح های تحقیقاتی زیادی برای تکثیر و پرورش خیار دریایی به اجرا درآمده است. در اوایل دهه ی 1950 تلاش هایی برای تکثیر خیار دریایی شد ولی فقط در دهه ی 1980 این تلاش ها به ثمر رسید .فنون پیشرفته ی تکثیر و پرورش خیار دریایی گونه ی آپواستیکوپوس ژاپونیکوس شامل مراحل تولید لارو ، پرورش در محیط های مختلف و مولد سازی است.در سال 2002 تولید خیار دریایی به 6.335 تن (وزن خشک ) رسید که 5.865 تن آن پرورشی و 470 تن آن دریایی بود .این مقدار تولید نمی تواند پاسخ گوی تقاضای در حال افزایش بازار چین باشد از این رو چین سالیانه مقادیر زیادی خیار دریایی خشک شده از کشورهای دیگر وارد می‌کند.تولید خیار دریاییپرورش خیار دریایی در شمال چین فعالیتی پر سود بوده و این مهم به سرعت به بخش های جنوبی این کشور گسترش یافت.سطح کل پرورش خیار دریایی حدود 51.000 هکتار و تولید نهایی 6.750 تن ( وزن خشک ) معادل 135000 تا 202500 تن وزن تازه ( مرطوب ) است. بزرگترین تولید کننده ی خیار دریایی پرورشی استان لیااولینگ است. استان پاندونگ در مقام دوم قرار دارد . در سال 2003 کل سطح پرورش در استان شاندونگ به 17.000 هکتار و تولید نهایی به 2250 تن رسید . این مقدار تولید معادل حدود 45.000 تا 67.500 تن خیار دریایی تازه است. راندمان تولید خیار دریایی خشک 30-20 :1 است که این مقدار بستگی به مقدار نمک و روش فرآورش دارد.در چین فقط گونه ی آپواستیکوپوس ژاپونیکوس پرورش داده می شود . آمار واقعی تولید خیار دریایی پرورشی کمی بیش از آمارهای رسمی است زیرا برخی ازپرورش دهندگان تولید خود را به طور مستقیم و تازه و زنده به رستوران ها و مصرف کنندگان ارایه می کنند. در استان های شاندونگ و لیااونینگ خوردن خیار دریایی خام با سرکه و یا به شکل بخار پز شده محبوبیت زیادی دارد . آمارهای رسمی حاکی ازرشد تقاضا برای خیار دریایی و فرآورده های آن است. در سال های اخیر تولید خیار دریایی پرورشی از صید خیار دریایی وحشی پیشی گرفته است .

منابع:

1- شکوری،م .1390.راهنمای عملی تکثیر خیار دریایی شنی .نوشته ناتاشا اگودو.موسسه تحقیقات شیلات ایران.تهران.94ص

2-James,D.B,1996.culture of sea cucumber . Bullectin Central Marine fisheries Research Institute 48:120-126

3- Pitt,R,Duy ,N.D.Q.2004.Breeding and Rearaing of the sea cucumber Holothuria scabra in

Vict Nam.Advance in sea cucumber aquaculture and management .FAO Fishereis Technical Paper 463:333-346

 


تعداد بازديد:522
 
Copyright (c) 2024 مرکز ملی تحقیقات فرآوری آبزیان بندر انزلی
Powered by r.ravvar